Κυριακή 12 Δεκεμβρίου 2010

Η διανοητική εργασία και το σχέδιο για έναν εναλλακτικό προσανατολισμό των κοινωνιών

Η ανάγνωση του βιβλίου του Jared Diamond “Κατάρρευση: πώς οι κοινωνίες επιλέγουν να αποτύχουν ή να επιτύχουν”, προσφέρει μια εκτεταμένη και λεπτομερή σε πολλά σημεία ανάλυση των κοινωνιών του παρελθόντος αλλά και του σημερινού κόσμου, που έκαναν επιλογές οι οποίες τις οδήγησαν στην παρακμή ή την εξαφάνιση, όπως και των σύγχρονων κοινωνιών που πληρώνουν τεράστια λάθη στο επίπεδο των οικονομικών ή περιβαλλοντικών αποφάσεών τους. Από περιπτώσεις όπως το νησί του Πάσχα, όπου ο πληθυσμός σχεδόν εξαφανίστηκε μαζί το κόψιμο του τελευταίου δέντρου, οι σκανδιναβοί της Γροιλανδίας, που πέθαναν ως τον τελευταίο γιατί αρνήθηκαν να μάθουν από τους εσκιμώους και επέμεναν να εισάγουν είδη πολυτελείας για τους ευγενείς τους, η εγκληματική εισαγωγή κουνελιών και αλεπούδων στην Αυστραλία, οι σημερινές καταστροφές τροπικών δασών και η “μεγαλύτερη αποτυχία της αγοράς” (Nicolas Stern) που αποτελεί η κλιματική αλλαγή, αλλά και από περιπτώσεις επιτυχημένων αναστροφών επικίνδυνων εξελίξεων, όπως η μαζική αναδάσωση της Ιαπωνίας το μεσαίωνα, μπορεί κανείς να βγάλει για τις σημερινές κοινωνίες δύο βασικά συμπεράσματα: το μέλλον μας εξαρτάται από την ύπαρξη συστηματικών και αναλυτικών γνώσεων για τη βιωσιμότητα των φυσικών πόρων, των παραγωγικών δυνατοτήτων και του καταμερισμού του πλούτου, και εξαρτάται επίσης από την ικανότητα της κάθε κοινωνίας να σχεδιάσει την εξέλιξή της με βάση τις παραπάνω γνώσεις. 
Πράγματι το βιβλίο αυτό του Diamond συγκεντρώνει ένα εντυπωσιακό όγκο αποτελεσμάτων ερευνητικού έργου σχετικά με κοινωνίες του παρελθόντος και του παρόντος, και δείχνει πώς η συνεχής επέκταση σε διεθνές επίπεδο του κόσμου της έρευνας από δημόσιους φορείς, σχετικά με το φυσικό αλλά και το ανθρωπογενές περιβάλλον, προσφέρει όλο και περισσότερες δυνατότητες να αντιμετωπιστεί η πολυπλοκότητα των προβλημάτων που πρέπει να λυθούν. Πρόκειται για μια σύνθεση η οποία δεν έχει σχέση με τις ερευνητικές δυνατότητες ενός ατόμου ή μιας ομάδας, αλλά με την (αξιοπρόσεκτη είναι αλήθεια) ικανότητα ενός ατόμου να αξιοποιήσει τη συσσωρευμένη και ταυτόχρονη δουλειά ενός μεγάλου αριθμού επιστημονικών εργασιών από ένα πλήθος ερευνητικών ομάδων. Έτσι, ενώ μπορούμε να εκδηλώσουμε το θαυμασμό μας για έναν μεμονωμένο διανοούμενο, πρέπει συγχρόνως να κατανοήσουμε οτι διαβάζουμε ένα βιβλίο που γράφτηκε επειδή έχει δημιουργηθεί στο σημερινό κόσμο μια κατηγορία ανθρώπων η οποία είναι πλέον πολυπληθής και αναγνωρίσιμη, και ασκεί την ερευνητική της δραστηριότητα με βασικό κίνητρο την επιστημονική περιέργεια και κατ’επέκταση τις περισσότερες φορές, το δημόσιο συμφέρον.
Στις αφηγήσεις των επιτυχημένων παρεμβάσεων για να αναστραφούν αρνητικές και επικίνδυνες εξελίξεις σε μικρές κοινωνίες ή σε ολόκληρα σύνολα ανθρώπινων κοινωνιών, το κύριο συμπέρασμα είναι οτι με κάποιο τρόπο, στις ομάδες που μπορούν να πάρουν αποφάσεις σημαντικές για όλους, εμφανίζεται η θέληση και η ικανότητα επεξεργασίας ενός σχεδίου για την εξασφάλιση της βιωσιμότητας και για τη συστηματική και ελεγχόμενη διαχείριση των δραστηριοτήτων που προβλέπει ο σχεδιασμός. Σε αντίθεση δηλαδή με ότι συμβαίνει στις σημερινές κοινωνίες, όπου όχι μόνο το ατομικό συμφέρον αλλά και η επιδίωξη του μεγαλύτερου ατομικού πλουτισμού, αποτελούν με τη βοήθεια ενός τεράστιου οπλοστασίου πολιτικών και χρηματοδοτήσεων, τον μόνο ορίζοντα. Η ιστορία της βιωσιμότητας των κοινωνιών μας διδάσκει οτι οι ιάπωνες ευγενείς έσωσαν και επέκτειναν τα δάση της χώρας τους, σε αντίθεση με την επιδότηση της αποδάσωσης στην πρώιμη Αυστραλία, ή την συνενοχή κυβερνήσεων και τραπεζών με τη συρρίκνωση των τροπικών δασών, οτι οι απλοί αγρότες των υψιπέδων της Νέας Γουινέας, είχαν συγκεντρώσει και αξιοποιήσει πληροφορίες και γνώσεις για την ανανέωση των δασών, τη διατήρηση της παραγωγικότητας των εδαφών και την αξιοποίηση των υδάτων, όταν οι πρώτοι έποικοι στην Ισλανδία ή την Αυστραλία κινδύνευσαν να αδρανοποιήσουν τα εδάφη τους ολοκληρωτικά, και όταν στον θεσσαλικό κάμπο όπως και στην μακρινή Κίνα τα υπόγεια ύδατα έχουν σήμερα αποκτήσει μια οριακή περιεκτικότητα σε άλατα.
Για να σχεδιαστεί η συντονισμένη επίλυση του πλήθους των περιβαλλοντικών, παραγωγικών και κοινωνικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουμε, δύο προϋποθέσεις είναι επομένως απαραίτητες: να εξασφαλιστεί η παραγωγή των απαραίτητων γνώσεων από την υπαρκτή επιστημονική κοινότητα που χρειάζεται προφανώς να επεκταθεί για να ανταποκριθεί στις υπάρχουσες ανάγκες, και να διαμορφωθεί μια ηγεμονική κοινωνική συμμαχία ικανή να εκφραστεί πολιτικά και να επιβάλει την αξιοποίηση των γνώσεων αυτών και την επεξεργασία και υλοποίηση ενός σχεδίου το οποίο μπορεί να εξασφαλίσει τη βιωσιμότητα των κοινωνιών μας σε όλα τα επίπεδα. Πολλά εμπόδια πρέπει όμως να ξεπεραστούν. Πρίν απ’όλα οι επιπτώσεις μακροχρόνιων πολιτικών εξατομίκευσης του επιστημονικού έργου, σε αντίθεση με την παράδοση της έρευνας από τη σκοπιά του δημοσίου συμφέροντος, και προσανατολισμού του στις λεγόμενες ανάγκες της αγοράς. Στη συνέχεια η μείωση των κονδυλίων για τη δημόσια εκπαίδευση και έρευνα. Η αναγνώριση της στρατηγικής σημασίας που έχει η παραγωγή γνώσης σε σχέση με τα σημαντικά περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά ζητήματα, μπορεί και πρέπει σήμερα να πάρει μορφές εναλλακτικές, οι οποίες συνδυάζουν την αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν οι υπάρχοντες ερευνητικοί θεσμοί, με πρωτοβουλίες εργαζομένων και πολιτών, και τη δημιουργία ανεξάρτητων κοινοτήτων γνώσης.
Οι σημερινές οικονομικές και πολιτικές ελίτ επιδιώκουν συστηματικά να απομακρυνθούμε ακόμη περισσότερο από το μοντέλο της έρευνας για το δημόσιο συμφέρον, όπως και από κάθε διαδικασία σχεδιασμού ενός βιώσιμου μέλλοντος. Η αξιοποίηση των γνώσεων που είναι και θα είναι διαθέσιμες στην επιστημονική κοινότητα, τους εργαζόμενους και τους πολίτες, θα προκύψει από κινηματικές πρωτοβουλίες και από πολιτικές οργανώσεις οι οποίες θα κατανοήσουν την ανάγκη να εγκαταλειφθεί η κουλτούρα των διαμαρτυριών και διεκδικήσεων από μια εξουσία ανάλγητη, όπως και η αναμονή μιας επικείμενης επανάστασης, και να οικοδομηθεί συστηματικά μια νέα κουλτούρα των εναλλακτικών πρακτικών και των ολοκληρωμένων εναλλακτικών προτάσεων για τα μεγάλα θέματα που χρειάζεται να αντιμετωπιστούν. Η παραγωγή γνώσης όπως και η αξιοποίησή της για τον σχεδιασμό της βιωσιμότητας στο περιβαλλοντικό, παραγωγικό και κοινωνικό επίπεδο είναι το μεγάλο εργοτάξιο το οποίο πρέπει να αρχίσουμε να οικοδομούμε με πρακτικές γνωσιακές και κινηματικές, στη βάση των κοινωνιών μας, με την εμπλοκή όλων.

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου